دسترسی ها

دروازه ها

دور تا دور شیراز را دیوار و حصاری محکم فرا گرفته بود و مردم و اهالی شیراز برای ورود و خروج از شیراز می‌بایستی از طریق شش دروازه عبور کنند . نام این شش دروازه که هنوز هم مردم شیراز با نام آنها سر و کار دارند و می‌شناسند عبارت بوده است از:

۱-دروازه اصفهان (دروازه استخر) انتهای خیابان فردوسی
۲_دروازه سعدی (دروازه کهندژ) در انتهای خیابان زند و تختی
۳- دروازه قصابخانه (دروازه کوار) در انتهای خیابان آستانه
۴-دروازه کازرون (دروازه شوشتر) اول بلوار سیبویه
۵-دروازه شاهداعی در بلوار سیبویه نزدیک گورستان دارالسلام
۶- دروازه باغشاه (دروازه دراک) واقع در خیابان زند روبروی خیابان رودکی .
برخی از افراد حتی شیرازی‌ها دروازه باغشاه را بخوبی نمی‌شناسند و ششمین دروازه را دروازه قران ذکر می‌کنند .در حالیکه چنین نیست و آخرین دروازه شیراز در ضلع شمالی دروازه اصفهان (دروازه استخر) بوده است .
به هنگام روز از این دروازه‌ها کاروان‌ها، قافله‌ها، مردم، ارابه‌ها و درشکه‌ها عبور می‌کردند . درحالیکه درِ
این دروازه‌ها به هنگام شب بخاطر امنیت بیشتر بسته می‌شده و رفت و آمد از آنها قطع می‌گردیده است .
و مردم به هنگام شب مجبور بودند که از کَل‌ها (با فتحه کاف بخوانید) عبور کنند .
اول ببینیم کَل در گویش شیرازی چیست و چه معنایی می‌دهد .
اولین معنی که برای کَل در گویش شیرازی می‌توانید بیابید به معنی کربلایی است. مثل کَل عباس یعنی کَربلایی‌ عباس یعنی عباس آقایی که به کربلا رفته است . و اگر کسی هم به کربلا میرفت و هم به مکه به او “کَل حاجی” می‌گفتند.
معنی دیگر کَل در گویش شیراز کچل است .
ضرب‌المثلی داریم که
“کَل اگر دوایی داشت به سر خود می مالید”
معنی دیگر کَل به بشقاب های چینی که لب پر (با فتحه پ) شده بود می‌گفتند کل شده است . و اما معنایی که در اینجا مورد نظر ما است شکافی است که در دیواری ایجاد شود. شبها که در دروازه‌های شیراز را می‌بستند مردم مجبور بودند از شکاف‌هایی که در حصارهای اطراف شیراز بین هر دو دروازه وجود داشت رفت و آمد کنند این شکافها را که کَل می‌نامند عبارتند از :

کل

۱_کل مشیر بین دروازه کازرون و دروازه باغشاه که هنوز هم به این نام مشهور است و همه مردم شیراز آن‌ را بخوبی می‌شناسند.
۲- کل شاهزاده قاسم بین دروازه شاهداعی و دروازه کازرون قرار داشته که این هم بسیار مشهور است و کسی از مردم شیراز نیست که آن‌ را بلد نباشد.
۳- کل تیموری بین دروازه اصفهان و دروازه سعدی و این هم جزء کل‌های مشهور شیراز است .
۴- کل شیخ‌ابوذرعا بین دروازه سعدی و دروازه قصابخانه.
این کل را کمتر می‌شناسند . خلاصه آنکه از این کل‌ها فقط اسمی باقی مانده و در وسط شهر قرار گرفته‌اند و از آنها به صورت قدیم دیگر خبری نیست.

گود

مردم جهت ساختن خانه‌هایشان گودهایی ایجاد می‌کنند از جمله:
۱-گود موتاب‌ها حوالی خیابان آستانه
۲_گود خونی بین آستانه و محل بیات
۳-گود عربان بین مدرسه خان و مسجد نصیرالملک
۴-گود سرحدی‌ها بین چهار راه مشیر و چهار راه نمازی و خیابان دهنادی
۵-گود شاهزاده منصور در محل درب شازده بین دروازه اصفهان و دروازه سعدی پشت حمام بهارستان
۶-گود خزینه واقع در خیابان علی‌بن‌حمزه
۷-گود گری بین خیابان عفیف‌آباد و خیابان خلیلی
۸ – گود گلکوب در محله دروازه کازرون
۹ – گود قره ممدی (محمدی) میدان ولی عصر
۱۰ – گود زنبورک‌خونه

زنبورک نوعی توپ کوچک بود که بر روی شتر بسته می‌شد .

از حوض‌های شیراز تنها یک حوض تا امروز باقی مانده است به نام :
۱_حوض ماهی در آرامگاه سعدی است.
در قدیم حوض ماهی به صورت گودال بزرگی بود که آب چشمه از میان آن جاری می‌شد که مردم شیراز به آن (کت سعدی یا قنات سعدی) می‌گفتند .
در این حوض ماهیهای کوچکی به نام کامبوزیا بسیار و به وفور دیده می‌شد . گویند بچه‌هایی که دچار بیماری مالاریا بودند چند تا از این ماهی‌ها را زنده زنده می‌بلعیدند تا بهبود پیدا کنند.
در قدیم زن‌هایی که در شیراز زندگی می‌کردند معتقد بودند که آب این چشمه سحر و جادو را باطل می‌کند .من خود بخوبی یادم هست که چهارشنبه آخر سال و چهارشنبه اول سال زنها با جام‌هایی که بر روی آنها دعا نوشته شده بود به سر این چشمه می‌رفتند و بر سر و روی خود آب چشمه سعدی را می‌ریختند تا سحر و جادو از آنها دور شود .
آنهایی هم که به سحر و جادو اعتقاد نداشتند علاقمند بودند که به هنگام تحویل سال آب سعدی را بر سر خود بریزند .

و اما حوض‌های دیگر شیراز عبارتند از:
۲- باغ حوض که بین بلوار زرهی و بلوار امیرکبیر قرار دارد و جز اسمی از آن چیزی باقی نیست .

۳-حوض فلکه، حوض بزرگ مشهور دیگری در شیراز بوده است که اطراف آن درختان سرو قرار داشته و در حال حاضر به آن فلکه ستاد یا فلکه استانداری می‌گویند و از آن حوض نیز خبری نیست .
۴-حوض بازار آقا که
بین شاهچراغ و سید میرمحمد در بازار بین‌الحرمین قرار داشت که الان به صحن شاه چراغ تبدیل شده است.

۵-حوض دیگری به نام حوض قارچی بین کل مشیر و خیابان نمازی نیز وجود داشته و هم اکنون با آنکه وجود خارجی ندارد نام آن در یاد همه شیرازی‌ها باقی مانده است .

حمام های قدیمی شیراز:
حمام وکیل جنب مسجد وکیل
حمام گودی و حمام قورخانه خیابان آستانه
حمام آستانه خیابان حسینی
حمام تقی خان محل بیات
حمام قاضی محل بیات
حمام توکل جنب بازار حاجی
حمام حاج زین العابدین محل بیات
حمام حکیم بازارچه حاج زینل
حمام حیران میدان مولا
حمام خانی کنار مسجد آقا احمد
حمام صدر آباد کوچه قشو رشو ( خشایارشاه)
حمام علمدار محله لب آب
حمام گلشن جنوب مسجد جمعه
حمام گلدسته جنب مسجد نو
حمام نقشک اردو بازار
و دهها حمام دیگر.

و اما حمام‌های مدرن دوش‌دار و نمره‌دار
حمام نیمروزی فلکه شاهزاده قاسم
حمام یزدانی خبابان فردوسی نزدیک دروازه اصفهان
حمام برلیان خیابان وصال
حمام اخلاق‌پور خیابان لطفعلیخان زند
حمام بهارستان خیابان زند
حمام شاپوری خیابان اهلی
حمام شکوفه خیابان مشیر
حمام قهرمانی خیابان زند
حمام کوشش خیابان فرودگاه قدیم
و دهها حمام دیگر .