گواهینامه رانندگی برای رانندگی اهمیت خیلی زیادی دارد به طوری که در قانون مدنی ایران، راننده‌ای که بدون گواهینامه رانندگی می‌کند، و کار خلافی را انجام دهد، مشمول مجازات خواهد بود. اخذ گواهینامه رانندگی بعد از سن قانونی ۱۸ سال الزامی است و به همراه داشتن گواهینامه رانندگی یکی از مهم ترین الزامات رانندگی است.
در صورتی که شخص بدون داشتن گواهینامه اقدام به رانندگی کند مطابق قانون این عمل وی جرم و محکوم به حبس است اما رانندگی بدون گواهینامه تأثیری در عمدی شدن قتل ندارد.
در واقع هر کس که بدون گواهینامه رسمی برای رانندگی یا هدایت وسایل نقلیه موتوری که مستلزم داشتن پروانه مخصوص است ، اقدام کند و نیز شخصی که به موجب حکم دادگاه از رانندگی وسایل نقلیه موتوری ممنوع است به رانندگی وسایل مزبور مبادرت کند، مستوجب مجازات خواهد بود.
بر اساس قانون ، راننده بدون گواهینامه برای مرتبه نخست به حبس تعزیری تا دو ماه یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال و یا هر دو مجازات محکوم می شود و اگر این عمل را تکرار کند به دو تا شش ماه حبس محکوم خواهد شد.
در صورتی که رانندگی بدون گواهینامه منجر به قتل شود تغییری در ذات جرم قتل غیر عمد ناشی از تخلفات رانندگی ، ایجاد نمی شود و به هر حال قتل مذکور ، قتل شبه عمد و مشمول قانون مجازات اسلامی ( بخش تعزیرات ) است .
زیرا در رانندگی بدون پروانه منجر به قتل نیز، قصد نتیجه یا همان قصد قتل ، مفقود است. اما مرتکب علاوه بر پرداخت دیه کامل مرد یا زن از باب تعزیر به حبس ناشی از قتل عمد موضوع قانون مذکور محکوم می شود و نیز به موجب قانون تازه تصویب مجازات اسلامی مکلف به پرداخت جزای نقدی نیز هست.
البته در قانون جدید مجازات اسلامی تمهیداتی در این رابطه تبیین شده است به این ترتیب که قاضی مجاز شده که در همه جرایم تعزیری ( چه عمدی و چه غیر عمدی ) چنانچه مجازات اعمال شده تا درجه ششم تعیین شده باشد ( حبس بیش از شش ماه تا دو سال و جزای نقدی بیش از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال ) مجازات تکمیلی ( متناسب با جرم و خصوصیات مرتکب ) نیز برای وی تعیین کند.
چنانچه کسی پروانه رانندگی اش را بموقع تمدید نکرد در صورت رانندگی مرتکب جرم شده است و چنین شخصی دو مسئولیت دارد اقدام نکردن بموقع برای تعویض که مشمول جریمه خاص است و همچنین رانندگی بدون در اختیار داشتن گواهینامه معتبر که در حکم فرد فاقد گواهینامه به حساب می آید.
به طور مثال کسی که قبلاً بدون عینک مجاز بوده و با ضعف بینایی مواجه یا دچار عارضه نقص عضوی شود که باید با خودرویی خاص رانندگی کند ، فاقد گواهینامه تلقی می شود.
همان طوری که می دانیم برای راندن برخی از وسایل نقلیه مانند تاکسی علاوه بر داشتن گواهینامه ، صاحب آن باید ۲۳ سال سن داشته باشد یا از زمان دریافت گواهینامه اش یک سال گذشته باشد .. آیا در این حالت فردی که فاقد این شرایط است در حکم راننده بدون گواهینامه محسوب می شود ؟
پاسخ این است که این افراد فاقد گواهینامه محسوب نمی شوند ، اما عمل آنان تخلف از مقررات رانندگی است که باید جریمه شوند ولی مجرم محسوب نمی شوند.
حتی اگر رانندگی آنان منجر به وقوع تصادف شود به صرف نداشتن شرایط لازم برای رانندگی مقصر حادثه به حساب نمی آیند بلکه آنچه در تعیین مقصر حادثه اثر گذار است وقوع رابطه بین وقوع حادثه و خطای راننده است که این رابطه باید مستقیم باشد.
یعنی اگر علت آن وجود نمی داشت حادثه هم بوجود نمی آمد . بنابراین اگرکسی در حادثه رانندگی حتی گواهینامه هم نداشته باشد چنانچه علت وقوع حادثه بی احتیاطی یا بی مبالاتی از سوی طرف مقابل باشد او به علت نداشتن گواهینامه مقصر قلمداد نمی شود، گرچه از حیث اینکه فاقد گواهینامه بوده قابل تعقیب و مجازات است.
کارشناس ارشد حقوق کاظم قبادی سعدی
